een ontgoocheling nieuwstedelijk blogbanner.jpg

Voor jou gezien: ‘Een ontgoocheling’ van Het nieuwstedelijk

Gepubliceerd door Davidsfonds op 28 februari 2018

Een theaterstuk dat gebaseerd is op het werk van een van onze grote schrijvers: dat moeten wij bij Davidsfonds gezien hebben. Dus sloeg ik de novelle van Willem Elsschot open en trok ik op een barkoude winteravond naar OPEK in Leuven om onder te duiken in de wondere wereld van de leegloperij.

Tekst: Lotte De Snijder

“Kareltje De Keizer heeft een groot hoofd. Daardoor denken nogal wat mensen dat hij slim is. Niet in het minst zijn vader, Louis De Keizer, een mislukte sigarenfabrikant en de trotse voorzitter van kaartvereniging De Lustige Whistspelers. Hij stuurt zijn zoon naar het Athénée Royal om Latijn te leren en advocaat te worden. Maar Kareltje blijft zitten. Niet één keer, niet twee keer, maar drie keer. Pas in het derde jaar komt zijn vader dat te weten. Het is helaas niet de enige ontgoocheling die Louis te verwerken krijgt.”

Ik weet niet wat jij denkt als je de korte inhoud van Een ontgoocheling leest, maar ik was er niet meteen voor te vinden om een karakterschets van twee leeglopers te lezen. Maar alles voor de cultuur! En dus kroop ik met een kop thee en een dekentje op de zetel om de novelle te lezen. En wat een verrassing: de beschrijvingen van Elsschot zijn zo raak dat je al snel helemaal in de ban bent van het disfunctionele gezin De Keizer. Via het schrijnende verhaal van de antihelden slaagt Elsschot erin om een scherpe maatschappijkritiek neer te zetten, die ook vandaag nog aanspreekt. Groot was dus mijn nieuwsgierigheid om te zien wat Het nieuwstedelijk ervan had gemaakt.

Eén man, vele rollen

In het toneelstuk worden de ondergang van Louis en de afgang van Kareltje verteld door één enkele acteur: Jurgen Delnaet. Delnaet ken je niet alleen van theater, maar ook van film en tv. Zo speelde hij de onvergetelijke rol van buschauffeur in de langspeelfilm Aanrijding in Moscou en die van crimineel in de tv-serie Amigo’s. Ook in deze theatervoorstelling schittert hij. De acteur kruipt in de huid van de verschillende personages en slaagt er wonderwel in om van het ene naar het andere karakter te springen. Straf is ook hoe hij de tekst tot leven weet te wekken, met de correcte klemtonen, de juiste versnellingen en vertragingen, de vele herhalingen en de gepaste gebaren. Het was alsof ik nu pas echt begreep wat Elsschot bedoelde. Wat blijkt: er schuilt ontzettend veel humor en muzikaliteit in het verhaal. En Kareltje is veel meer dan een slachtoffer. In tegenstelling tot zijn vader helpt zijn gelatenheid hem over alle ontgoochelingen heen.

Een ontgoocheling 2 (c) Sigrid Spinnox

Het eerste en enige intermezzo

Dat er in Een ontgoocheling veel muziek zit, mag je best letterlijk nemen. Jurgen Delnaet staat namelijk niet alleen op het podium: vier rasmuzikanten zorgen de hele voorstelling lang voor muzikale begeleiding. Van funk tot fanfare, van new age tot nostalgisch: alle genres en stemmingen komen aan bod. Die mix maakt de voorstelling erg actueel en aantrekkelijk – zeker ook voor jonge toeschouwers die misschien minder ervaring hebben met teksttheater. Voeg daar felgekleurde vaandels met flarden tekst aan toe, dwarrelende papieren, rollende knikkers, een glazen bak op wieltjes, iets met een ballon en je snapt dat er veel afwisseling in de voorstelling zit.

Een ontgoocheling 3 (c) Sigrid Spinnox

Een grote lantaarn, een klein licht

Het licht aansteken in het oeuvre van Elsschot, dat als cynisch, diepduister en verschrikkelijk melancholisch wordt bestempeld: dat is de missie van regisseur Adriaan Van Aken. “Door de lichtheid op te zoeken en te benadrukken wordt niet alleen Elsschots uitstekende humor zichtbaar, het legt ook de muzikaliteit van ’s mans taal bloot, die misschien wel de kern van zijn schriftuur uitmaakt. Men zei over Elsschots gedichten dat ze kleine romans leken, wat hem heeft aangezet om romans te gaan schrijven. Maar die uitspraak geldt ook andersom: veel van Elsschots romans hebben veel weg van poëzie. En die dient niet alleen in stilte genoten te worden, maar ook gebracht en gehoord! Gespeeld voorwaar! Dat is wat wij doen.” Een ontgoocheling is niet het eerste werk van Elsschot dat Adriaan Van Aken onder handen neemt. In 2010 bewerkte hij ook al Dwaallicht, een voorstelling die collega Cecilia uitriep tot de mooiste theatervoorstelling ooit. En ook deze voorstelling is een absolute aanrader!

Een ontgoocheling (c) Sigrid Spinnox

Heel veel extra’s

Het leuke is dat er nog heel veel te ontdekken valt voor of na de voorstelling.

Mijn lijstje:

De eerste oogrol uit de geschiedenis

Uitgeverij Polis publiceerde pas een nieuwe editie van Een ontgoocheling met een heerlijk eigenzinnig nawoord van de Nederlandse schrijfster Alma Mathijsen. In een kort promofilmpje voor het boek merkt ze op dat Elsschot de eerste oogrol uit de geschiedenis beschrijft. Verder vat ze het verhaal ook nog eens lekker kort samen: “Als je ervan houdt om te zien hoe een man en zijn familie met zo veel goede bedoelingen keer op keer in de fout gaan en van mislukking in nog grotere mislukking vallen, dan is Een ontgoocheling het boek voor jou.”

Van eliteschool naar allochtonenschool

De productie van Het nieuwstedelijk is veel meer dan een theatervoorstelling. Het was tijdens de Zomer van Antwerpen in 2017 een locatieproject met audioparcours in het Koninklijk Atheneum van Antwerpen. Vandaag de dag wordt de school een ‘allochtonenschool’ genoemd, met leerlingen van meer dan zestig nationaliteiten. Regisseur Adriaan Van Aken trok er met een team naartoe en interviewde er leerlingen op basis van de inhoud van Elsschots novelle: hun dromen, verwachtingen en teleurstellingen. Uit die interviews puurden ze tekstmateriaal dat de leerlingen vervolgens opnieuw inspraken. Het audiowerkstuk is een perfecte inleiding op de voorstelling en een actuele bril om naar Elsschots verhaal te kijken. (Over het Atheneum valt trouwens ook nog veel interessants te vertellen. In Elsschots tijd was dat een eliteschool van de Franstalige bourgeoisie. Tegelijk was het een bolwerk van opkomend flamigantisme, met een leraar Nederlands als Pol de Mont, die Alfons De Ridder en Paul Van Ostaijen inspireerde. Elsschot zelf liep trouwens ook school in het Atheneum. Hij werd er na enkele jaren echter buiten gegooid wegens ‘baldadig gedrag’.)

“Ik zou dat nog onmogelijk kunnen schrijven”

Op YouTube vind je een interview met Elsschot uit 1954, waarin hij vertelt over de uitgave van zijn verzameld werk – tot zijn eigen verwondering viel het zeer goed mee om zijn verhalen te herlezen. Hij draagt ook een van zijn gedichten voor, waaruit duidelijk blijkt wat regisseur Adriaan Van Aken bedoelt met de muzikaliteit in zijn werk. Ook leuk om te ontdekken welke Vlaamse auteur volgens Elsschot boven alle anderen staat.