Muze in leven, manager in dood
Rik Wouters & 'zijn' Nel
De carrière van Rik Wouters duurde amper tien jaar, maar zijn invloed reikt meer dan een eeuw later nog tot de kern van de Belgische kunstgeschiedenis. Dat alles heeft hij te danken aan één bijzondere persoon: Hélène – Nel – Duerinckx, zijn muze in leven, zijn manager in dood.
21 augustus, 1882. In Mechelen krijgt beeldhouwer en meubelmaker Emil Wouters een zoon. Al snel wordt duidelijk dat Rik de genen van zijn vader heeft. Aan de kunstacademie blinkt de jonge knaap uit, op z’n zestiende trekt hij naar Brussel om zich te vervolmaken als beeldhouwer.
In de grootstad komt Rik in aanraking met verschillende kunststromen en -vormen. Geïnspireerd door James Ensor en Paul Cézanne schaft hij zich een borstel aan en laat hij zijn creativiteit de vrije loop op het doek – als de situatie het toelaat. Vaak neemt hij noodgedwongen zijn toevlucht tot stukken karton.
‘Ofschoon hij heel knap was, die knaap van amper twintig, maakte hij op mij toch vooral de indruk een dromer te zijn: een echte kunstenaar met zijn grote blauwe ogen en die blonde lokken die tegen zijn wangen krulden. Een echt schatje met die blozende kaken!’, zo schrijft Nel over ‘haar’ Rik Wouters. Omstreeks 1902 vindt het paar de liefde in café La Rose Du Midi.
Intimiteit groeit uit tot moderniteit
Nel Duerinckx wordt muze en model van Rik Wouters. Samen betrekken ze een schamel huisje in Bosvoorde. In het penseel van Rik groeit hier de intimiteit van het dagelijks leven uit tot een radicale vorm van moderniteit. Hij observeert het alledaagse leven en gebruikt het als laboratorium. Een stoel, een tafellaken, de manier waarop zonlicht op een tafel valt – alles dient als studie van kleur, vorm en compositie. Nel is de spil in zijn werk. Haar handelingen, haar houding, de manier waarop ze zich beweegt door de ruimte zijn de inspiratie voor zijn schilderijen. Ze leven er van de vruchten van de liefde. Met hun laatste centen kopen ze geen brood, maar verf.
‘Onze vrienden zijn zo arm als wij. Iedereen brengt iets mee: een half pakje koffie of suiker, wat thee’, noteert Nel in die periode.
Smerige bourgeois
In 1905 geven Rik en Nel elkaar het ja-woord. Niet veel later moeten ze financieel noodgedwongen intrekken bij de vader van Rik in Mechelen. Emil regeert zijn huishouden met ijzeren hand en eist dat Nel de was en de plas op zich neemt. Hij en Riks broers behandelen haar als een dienstmeisje. ‘Nog liever alle miserie dan me op mijn kop te laten zitten door die smerige bourgeois van een vader. Ik zal hem eens laten zien dat een stuk schildersmodel uit de goot de carrière van een kunstenaar kan begrijpen’, getekend, Nel.
Franz Ferdinand strooit roet in het eten
Rik vindt werk in een porseleinfabriek en het koppel haalt financieel adem. Ze verhuizen weer naar Brussel, waar Rik toetreedt tot de Brusselse Kring Moderne Kunst, het clubje van James Ensor. Toch zal Rik altijd een buitenbeentje blijven. Zijn stijl en inhoud staan haaks op het symbolisme en academisme die de Belgische schilderkunst op dat moment domineren.
In 1911 keert hun geluk. Rik sluit een exclusiviteitscontract met de galerie Georges Giroux – uniek in die tijd. Na enkele kleine prijzen volgt in 1914 de grote erkenning: een succesvolle solotentoonstelling in diezelfde Brusselse galerie.
Rik en Nel verhuizen naar hun eigen stulpje dat Rik zelf ontwerpt, ook in Watermaal-Bosvoorde. Lang kunnen ze er niet van genieten. De Servische nationalist Gavrilo Princip jaagt Franz Ferdinand een kogel door de hals en ontketent Wereldoorlog I. Onvrijwillig geeft hij daarmee ook het nekschot aan de carrière van Rik.
De algemene mobilisatie dwingt hem naar het front in Luik, waar het Belgische leger al snel de aftocht blaast. Via Antwerpen belandt Rik in Kamp Zeist in Nederland. Nel reist hem achterna en ze vinden een tijdelijke woning in Amsterdam.
Bovenkaakbeenkanker
Door aanhoudende hoofdpijnen komt Rik amper nog aan werken toe. In 1915 geven de dokters hem een verklaring: bovenkaakbeenkanker. Na twee operaties wordt hij blind aan één oog. Nel richt zich weer tot het papier:
‘Mijn arme Rik zag er zo vreselijk uit: zijn mooie blonde krullen, snor en wenkbrauwen waren weggeschoren, een vuurrood litteken liep van zijn slaap onder het oog en langs de neus, tot in het midden van de gezwollen bovenlip. In zijn hals was er nog een enorme snee met wondhechtingen. De wangen waren ingevallen en het oog weggezakt doordat zijn bovenste kaaksbeen weggesneden werd. Ook de helft van zijn gehemelte hadden ze weggenomen en volgepropt met gaas.’
Een derde operatie wordt Rik fataal. Op 11 juli 1916 sterft hij, dan 33 jaar oud.
Manager
Na zijn dood ontfermt Nel zich over de nalatenschap van Rik. Ze wordt zijn manager en zorgt ervoor dat zijn werk bewaard blijft, tentoonstellingen plaatsvinden en zijn reputatie groeit. Nel houdt zijn ziel levend. Meer nog, dankzij haar inzet om zijn werk te promoten, heeft de wereld het oeuvre van Rik Wouters leren kennen én waarderen. Tussen 1927 en 1956 verkoopt Nel in totaal 31 werken (twee bronzen, vier schilderijen, zeven aquarellen en achttien tekeningen) aan het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen. Ze schenkt het museum ook een aquareldoos. In 1967 richt ze de Stichting Rik & Nel Wouters op, die geld inzamelt ten voordele van kankeronderzoek.
-
Expo Rik Wouters & Nel: muze en manager
In 2007 wordt het schilderij De Rode Gordijnen toegevoegd aan de lijst van Vlaamse Topstukken. In het voorjaar van 2025 telt de Vlaamse Regering er een slordige 1,8 miljoen euro voor neer. Museum Hof van Busleyden krijgt het in bewaring en organiseert nu als eerbetoon de expo Rik Wouters & Nel: muze en manager.
-
Rik Wouters & Nel: muze en manager
-
Tot en met 26 april 2026
-
Hof Van Busleyden, Frederik de Merodestraat 65, 2800 Mechelen
Met Davidsfonds Academie naar Rik Wouters!
DAGEVENEMENT
Op donderdag 12 februari geeft kunsthistoricus Niels Schalley een inleidende lezing in het Hof van Busleyden, inclusief bezoek met audiogids aan de tentoonstelling.
Op donderdag 26 februari geeft Niels Schalley een webinar als inleiding op een bezoek aan Depot Rato in Mechelen, dat doorgaat op zondag 1 maart.
Inschrijven kan HIER!