Hugo van der Goes en de Dood
De dood van Mariavan Vlaamse meester Hugo van der Goes is een topstuk dat deel uitmaakt van de collectie Vlaamse Primitieven van Musea Brugge. In 2018 startte een intensieve restauratie aan het schilderij. Vandaag is de restauratie afgerond. De kleurenpracht van het werk straalt meer dan ooit. Sibylla Goegebuer is curator van de expo Oog in oog met de Dood en neemt ons mee doorheen het leven en werk van Hugo van der Goes.
Tekst: Marjolein Goris, foto’s: Musea Brugge
Wie was Hugo van der Goes?
“Hugo van der Goes rekenen we, net zoals Van Eyck en Van der Weyden, tot de Vlaamse Primitieven. Hij werkte in de omgeving van de stad Gent. Hij werd in 1467 vrijmeester in het Gentse Sint-Lukasgilde. Naar het einde van zijn leven toe ging hij in het Roode Klooster in het Zoniënwoud als lekenbroeder. Hier behield hij wel de contacten met de kunstenaarswereld en de wereldse elite. Hij ontving er bijvoorbeeld nog altijd belangrijke gasten zoals de latere keizer Maximiliaan I. Op basis van stilistisch onderzoek, vermoeden we dat hij De dood van Maria waarschijnlijk in die laatste periode schilderde. We weten niet wie de opdrachtgever voor het stuk was, al hebben we een vermoeden dat het de abt Jan Crabbe van de Duinenabdij in West-Vlaanderen is. We kunnen echter niks bewijzen.”
Wat is eigen aan zijn stijl?
“Van der Goes is heel vindingrijk met composities. Als de bezoeker voor De dood van Maria staat, is het precies alsof je naast het sterfbed van Maria zelf staat. De gordijnen die het tafereel links en rechts omkaderen is bovendien bijzonder. Het gordijnmotief zie je in deze periode in de schilderkunst niet vaak op deze manier. Wat ik ook zo prachtig vind aan De dood van Maria is dat hoewel het werk geschilderd is in de late middeleeuwen, de apostelen zeer humaan zijn. Het zijn bijna renaissance figuren. De apostelen op het schilderij zijn mensen van vlees en bloed. Daarom neigt zijn stijl al eerder naar de Renaissance. Hij voegt een nieuwe dimensie toe aan de manier van schilderen.”
Waarom de restauratie en de tentoonstelling net vandaag?
“Musea Brugge heeft een restauratieprogramma waarbij we stuk voor stuk kiezen welk werk we wanneer restaureren. We moeten natuurlijk ook de juiste restaurator vinden. In dit geval heeft Griet Steyaert het werk gerestaureerd, bijgestaan door een internationale wetenschappelijke adviesraad. Zij werkte onder andere aan de restauratie van het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck. Voorafgaand en tijdens aan de restauratie heeft ze veel voorbereidingswerk en vooronderzoek verricht, om telkens te bepalen wat de beste behandelmethode is.”
Wat is er anders aan deze tentoonstelling dan aan andere tentoonstellingen oude kunst?
“Toen we het werk bekeken, stelden we ons als team van Musea Brugge de vraag: wat betekent het werk de dag van vandaag nog? Waarom doet het schilderij nog wat met ons na meer dan 500 jaar? Begrijpt iedereen wat erop staat? We wilden namelijk het eeuwenoude verhaal van het schilderij naar vandaag vertalen en begrijpelijk maken voor iedereen.”
En hoe zorgen jullie ervoor dat het publiek begrijpt wat erop staat?
“De tentoonstelling is ingedeeld in zes thema’s, die allemaal een directe connectie hebben met het schilderij en meer context geven over wat je ziet: afscheid, Maria, virtuoos, zin(geving), beleven, en vakmanschap. De tijd waarin Hugo van der Goes het schilderij maakte, en de (religieuze) beeldtaal die hij gebruikt, is niet altijd meer herkenbaar voor ons in de 21ste eeuw. Bij elk van de thema’s reflecteert een ‘Nieuwe Meester’, een hedendaagse kunstenaar, op de werken van de Oude Meesters en het schilderij van Van der Goes, aan de hand van hun eigen expertise en ervaringen. Hierdoor ontstaat er een zekere herkenbaarheid, waardoor we de kunstwerken van de Oude Meesters beter kunnen begrijpen. Tegelijkertijd gaan we in op hoe deze thema’s vandaag de dag nog steeds een rol spelen.”
Waarom is het zo belangrijk dat mensen het vanuit hun moderne blik begrijpen?
“Het is de bedoeling dat de bezoekers nadenken over het werk en het laten inzinken. Daarom willen we hen ook echt bij het werk betrekken. In de expo zelf hopen we de bezoeker te engageren met het werk via het samenspel tussen de Nieuwe Meesters die hun visie geven en de middeleeuwse objecten met de terugkoppeling naar De dood van Maria. Het zal per persoon verschillen welk thema het meeste resoneert, maar dat is juist het mooie. Een schilderij als dit doet niet met iedereen hetzelfde. Iedereen kijkt er op zijn eigen manier naar. Bovendien gebruiken we ook een aantal digitale middelen om de bezoeker te betrekken. In de epiloog van de tentoonstelling, Music is my Medicine, kan je bijvoorbeeld zelf reflecteren op thema’s die in de tentoonstelling aan bod kwamen. Hoe kan kunst en muziek ons troosten en kracht geven? Bezoekers leveren een bijdrage aan de tentoonstelling door een nummer in te sturen dat linkt aan één van de thema’s en uit te leggen waarom ze het kozen. Al deze reacties samen laten de bezoekers nog even mijmeren over wat ze gezien hebben.”
Het dagevenement van Davidsfonds Academie over Hugo van der Goes is volzet, maar op davidsfonds.be/academie ontdek je meer dagevenementen en cursussen over kunst, geschiedenis, muziek en meer!
Je kan de expo nog bezoeken tot 5 februari 2023. Als Davidsfonds-lid geniet je korting op de ticketprijs.
